معرفی رشته فناوری اطلاعات

معرفی رشته فناوری اطلاعات 

رشته مهندسی فناوری اطلاعات، زیرمجموعه گروه فنی در دانشگاه محسوب می‌شود. این رشته دانشی را به مخاطب منتقل می‌ کند که طی آن روش‌ های جمع‌ آوری اطلاعات، استفاده و انتقال آن میسر شود.

مطالعه، طراحی، ساخت، راه ‌اندازی، نگهداری سیستم ‌های سخت ‌افزاری و نرم ‌افزاری، جمع ‌آوری، سازمـــــان ‌دهی، طبقه‌ بندی و انتقال اطلاعات مهم‌ ترین اهدافی است که مهندسی فناوری اطلاعات آن را دنبال می‌کند. مهم ‌ترین توانمــــندی دانش ‌آموختگان این رشته، استفاده صحیح و بهره ‌برداری به‌ موقع از اطلاعات است. هسته اصلی این رشته را مهنـــــــــدسی کامپیوتر به‌ویژه گرایش نرم ‌افزار تشکیل می ‌دهد.

در عصری که به ‌سر می‌ بریم فناوری اطلاعات یکی از عمده‌ ترین محورهای تحول و توسعه در دنیا محسوب می‌شود. امـــروزه دستاوردهای ناشی از فناوری اطلاعات چنان با زندگی مردم تلفیق شده است که توقف در مسیر آن باعث ایجاد اختلال در جامعه و حتی رفاه و آسایش مردم می‌شود. از این ‌رو بسیاری از کشورها جهت عمومیت بخشیدن به استفاده از فناوری اطــلاعات دست به اقدامات خرد و کلانی زده‌ اند که آموزش آکادمیک فناوری اطلاعات یکی از این موارد است.

در کشور ما نیز در راستای ایجاد تغییرات بنیادین و منطقی و دستیابی به نیروهای متخصص و کارآمد رشته فــناوری اطلاعات به ‌صورت متمرکز و غیرمتمرکز در مراکز آموزش عالی از جمله دانشگاه‌ ها ارایه می‌شود. در واقع می‌توان گفــــت ورود رشته فناوری اطلاعات به مجموع رشته‌های ارایه شده در دانشگاه‌های کشور به ابتدای سال ۱۳۸۰ و هم‌ زمان با اوج گرفتن مباحــــــــــث مربوط به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی در ایران بازمی‌گردد. اما در سال ۱۳۸۱ بود که رشته مهندسی فناوری اطـــــــلاعات به‌ طور رسمی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مورد پذیرش وزارت علوم، تحقیقات و فـــناوری قرار گرفت. به گونه‌ای که رشته مهندسی فناوری اطلاعات در پایه لیسانس به‌طور هم‌ زمان در سه دانشگاه علم و صنعت، امیرکبیر و شــــیراز تدریس شد. از آن پس تاکنون رشته فناوری اطلاعات در مقاطع تحصیلی مختلف و توسط دانشگاه دولتی و غیردولتی به متقاضیان یادگیری این علم آمــوزش داده می‌شود و علی ‌رغم نوپایی خود از طرفداران قابل توجهی برخوردار است. لذا آنچه در این گزارش مورد بررسی قـــرار می‌گیرد آشنایی با رشته مهندسی فناوری اطلاعات، پرداختن به چگونگی امکانات لازم و نقاط ضعف و چالش‌های موجود در مسیر ارایه این رشته است.

ماهیت رشته فناوری اطلاعات

پیش از هر چیز بهتر است ابتدا به ماهیت رشته فناوری اطلاعات در ایران بپردازیم. رشته فناوری اطلاعات در ایران ماهیتی میان‌رشته ‌ای دارد. به این مفهوم که رشته ‌ای خالص نیست و از تلفیق رشته‌هایی نظیر مدیریت، مهندسی صنایع، مهندسی الکـــــــترونیک و مهندسی کامپیوتر به ‌ویژه نرم ‌افزار به‌وجود آمده است.

ماهیت میان‌رشته ‌ای فناوری اطلاعات باعث شده است هم‌ اکنون دانشگاه‌های مختلفی چون تربــــیت‌ مدرس، خواجه ‌نصیر، تهران، امیرکبیر، شریف و علم و صنعت در مقطع کارشناسی ارشد، برخی دانشکده‌های فنی دانشگاه آزاد و سراسری در مــــــــــــقطع کارشناسی و دانشگاه‌های علمی–کاربردی و پودمانی در مقطع کاردانی و کارشناسی به ارایه این رشته بپردازند.

بر اساس این گزارش رشته فناوری اطلاعات در دوره کاردانی بیشتر به ارایه کردن مسایل مربوط به وب می‌پردازد. در دوره کارشناسی نیز متقاضیان را با عملیات شبکه و امور اجرا کردن آن در سازمان‌ ها آشـــنا می‌کند و در پایان این دوره، اندک ‌اندک وارد مباحث مدیریت پروژه می‌شود. البته قابل ذکر است کارشناسی ارشد فناوری اطلاعات دارای گرایش‌های عمده‌ای نظیر تجــــــــــــــارت الکترونیکی، سیستم‌های چندرسانه‌ای، مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی، امنیت اطلاعات، شبکه ‌های کامپیوتری و مهندسی فناوری اطلاعات است که برخی از این گرایش‌ها در دانشگاه‌های ایران ارایه می‌شود.

در دوره کارشناسی ارشد نیز ضمن تکمیل مدیریت پروژه به ارایه راه ‌حل‌های مناسب برای مـــــسایل پیچیده سازمانی می‌ پردازد. هر چند مقطع دکترای فناوری اطلاعات در ایران ارایه نمی‌شود، اما انجام امور تحقیقاتی و دســـــــــــتیابی به نظریه‌ های جدید از محورهای اصلی در این مقطع محسوب می‌شود.

دروس رشته فناوری اطلاعات

مرور سر فصل دروس رشته فناوری اطلاعات نشان می ‌دهد اجرای برخی اصول قانون اساسی در راســـــــــــــتای سازمان‌ دهی اطلاعات، چگونگی بهره‌ برداری کیفی از داده‌ ها و یکپارچه ‌سازی و انتقال سریع آن‌ها از جمله محــــــورهایی بوده که در تعیین دروس این رشته مدنظر قرار گرفته است.

بر اساس این گزارش، رشته فناوری اطلاعات نیز مانند بسیاری رشته‌های دیگر دارای دروس پایه، اصلی، تخصصی و عمومی است. دروس پایه در مقطع کارشناسی معمولا شامل ریاضی، معادلات دیفرانسیل، آمار و احتمالات مهندسی، فیزیک و کارگاه عمـــومی است. دروس اصلی شامل ساختمان‌های گسسته، مبانی کامپیوتر و برنامه‌سازی، زبان ماشین و برنامه ‌نویسی سیستم، ساختــــمان داده‌ها، مدارهای منطقی، معماری کامپیوتر، برنامه ‌سازی پیشرفته، سیستم‌های عامل، پایگاه داده‌ ها و طراحی الگوریتم ‌هاست. همچنــــــین مهندسی نرم‌افزار، شبکه‌ های کامپیوتری، مبانی الکترونیک دیجیتال، هوش مصنوعی، اصول و مبانی مدیریت، مبانی اقتــــــصاد مهندسی، آزمایشگاه شبکه، آزمایشگاه پایگاه داده‌ها، شیوه ارایه مطالب علمی و فنی، زبان تخصصی و آزمایشگاه سیستم‌عامل از دیگر دروس اصلی این رشته به‌شمار می‌رود.

در نهایت اینکه دروس تخصصی نیز به مبانی فناوری اطلاعات، مهندسی فناوری اطلاعات، تجارت الکــــــترونیکی، مدیریت و کنترل پروژه‌های IT، برنامه‌ریزی استراتژیک IT، آموزش الکترونیکی، محیط‌های چندرسانه‌ای، پروژه IT و کارآموزی تقسیم می‌شود

و دروس رشته فناوری اطلاعات در مقطع کاردانی عبارت اند از:

دروس پایه:

ریاضی عمومی, آمار و احتمالات, فیزیک الکتریسیته و مغناطیس. مبانی کامپوتر و برنامه سازی

دروس اصلی:

زبانهای برنامه نویسی وب. ساختمان داده ها. تجزیه و تحلیل سیستمها. سیستمهای عامل مدیریت شبکه. پایگاه داده ها. شبکه های کامپیوتری

دروس تخصصی:

مبانی فناوری اطلاعات. مهندسی فناوری اطلاعات. محیطهای چند رسانه ای. تجارت الکترونیکی. طراحی و پیاده سازی کتابخانه الکترونیکی. مستند سازی. مباحث ویژه. زبان تخصصی

دروس اختیاری:

گرافیک کامپیوتری. مهندسی اینترنت. هوش مصنوعی. شبیه سازی کامپیوتری. آشنایی با مبانی امنیت شبکه

دروس آزمایشگاهی و کارگاهی:

آزمایشگاه فیزیک الکتریسیته و مغناطیس. آزمایشگاه سیستمهای عامل مدیریت شبکه. آزمایشگاه شبکه های کامپیوتری.کار آموزی. پروژه

گرایش های مهندسی فناوری اطلاعات در مقطع کاردانی نا پیوسته:

برنامه سازی تحت وب. طراحی صفحات وب. تجارت الکترونیکی. امنیت اطلاعات. مهندسی فناوری اطلاعات. خدمات رایانه ای در شهرداری.

ارایه مفاهیم بر اساس دانش استاد

پیش از این به بررسی کلی رشته فناوری اطلاعات و دروس در نظر گرفته شده در این رشته پرداختیم. اما مرور وضعیت کلی این رشته در دانشگاه‌های کشور نشان می‌ دهد، هر چند دروس به ‌صورت یکپارچه و سراسری طراحی شده‌ اند، اما معــــــــــــــمولا بر اساس توانمندی ‌های دانشگاه و میزان دانش استادان نسبت به حوزه مورد نظر ارایه می‌شوند که این قـــــــــضیه می‌تواند موجب ایجاد چالش‌ هایی در آینده شود.

دکتر علی ‌اکبر جلالی، رییس پژوهشکده الکترونیک دانشگاه علم و صنعت در این زمینه می‌گوید: رشته فناوری اطلاعات در سایر کشورهای جهان با مفاد مختلفی ارایه می‌شود که بر اساس نیازهای آن جامعه طــــــــــــراحی شده است. اما در ایران فناوری اطلاعات معمولا بر اساس پارامترهایی چون قابلیت‌های دانشکده، دانش استاد، تعداد اعضای هیات علمی و غیره به دانشــــجویان ارایه می‌شود. این مسئله سبب می‌شود محتوای رشته فناوری اطلاعات از دانشگاهی به دانشگاه دیگر تفاوت داشته باشد.

به گفته وی نبود استادان حرفه‌ای، متخصص و باتجربه از جمله ضعف‌های آموزشی در این رشته مـــــــحسوب می‌شود، زیرا با توجه به میان‌رشته ‌ای بودن فناوری اطلاعات تعداد استادانی که به ‌طور مستقیم در این رشته تحصیل کرده باشند بسیار انگـــشت ‌شمار است. در این میان تعجیل دانشگاه‌ ها برای راه ‌اندازی این رشته نیز خود باعث تشدید این مشکل می‌شود، زیرا اغلب مشـــــــاهده شده برخی دانشگاه‌ها که در مناطق دوردست و محروم قرار دارند، در حالی که حتی نمی‌توانند به‌خوبی رشـــته‌ های قدیمی و جا افتاده در این حوزه را ارایه دهند، تدریس رشته فناوری اطلاعات به دانشجویان را آغاز می‌کنند.

فقدان منابع آموزشی مناسب

شاید رشته فناوری اطلاعات را بتوان از جمله معدود رشته ‌هایی دانست که به‌علت فقدان منابع درسی و آموزشی مناسب به ‌شدت در فقر به ‌سر می‌برد. این رشته در حالی در دانشگاه‌های کشور تدریس می‌شود که کتب درسی ارایه شده فاصله بسیار زیادی با مراجع روز دنیا دارند.

کارشناسان معتقدند هرچند پویایی این رشته می‌تواند مانعی جهت تولید سریع منابع مناسب در حوزه مذکور باشد، اما باید در نظر گرفت که عمر آموزشی کتب رشته فناوری اطلاعات نیز بسیار کوتاه است، زیرا دانش روز دنیا در زمینه فناوری اطلاعات به ‌سرعت در حال تغییر و تکامل است. در این میان هر چند استفاده از منابع انگلیسی می ‌تواند کمک بسیاری به دانش‌ آموخــــتگان این رشته کند، اما نباید فراموش کرد آموزش دانش انگلیسی هنوز در میان بسیاری از جوانان کشور ما عمومیت نیافته است و در ضمن تامین منابع انگلیسی مستلزم صرف هزینه فراوانی است و برای تمام متقاضیان مقدور نیست.

بر اساس این گزارش تدریس برخی کتاب‌های قدیمی در دانشگاه‌های آی ‌تی نیز در بسیاری مواقع باعث سردرگمی دانشجویان این رشته پس از فارغ‌التحصیلی می‌شود. در این زمینه می‌توان به تدریس زبان برنامه ‌نویسی پاسکال در برخی مراکز دانـــــــشگاهی اشاره کرد که سال‌ هاست از رده خارج شده است. کما اینکه تدریس علوم جدید در قالب جزوه‌ های آموزشی می‌تواند تا اندازه‌ ای به حل این مشکل کمک کند.

عدم انطباق محتوای درسی با نیازهای دانشجو

بررسی مفاهیم درسی رشته فناوری اطلاعات نشان می ‌دهد بیشترین مفاد دروس اصلی این رشته با نرم ‌افزار مشترک است، اما تحت عناوین دیگری ارایه می‌شوند.

یکی از استادان فناوری اطلاعات دانشگاه تهران در این زمینه می‌گوید: در رشته فناوری اطلاعات هنوز دیدگاه ســــنتی ضرورت وجود درس ریاضی در کلیه رشته‌های مهندسی دیده می‌شود و واحدهای قابل توجهی در این حوزه به درس ریاضیات اختصـــاص یافته است. در حالی که جای واحدهایی که واقعا مورد نیازند خالی است به گفته وی، در حالی که سخت ‌افزار نقش کلیـــــــدی و مهمی را در فناوری اطلاعات به‌خود اختصاص می‌دهد، تنها ۱۵ واحد از مجموع ۶۱ واحد درسی در دوره کارشناسی به موضــــــــــــــــوع سخت ‌افزار اختصاص یافته است. وی معتقد است مجموع دروس ارایه شده در این رشته بیشتر از نرم‌افزار و الکـــــــــــترونیک سرچشمه گرفته است و این قضیه موجب شده تا سطح دانش متقاضیان این رشته وسیع، ولی عمق آن مختصر و کوتاه باشد. البته عدم انطباق میان مفاهیم درس ‌های پیش ‌نیاز نیز از جمله مواردی است که معمولا دانشجویان را با مشـــــــــــــکل مواجه می‌سازد. به‌عنوان نمونه در فیزیک(۱) دوره کارشناسی به مباحث مکانیک پرداخته می‌شود، در حالی که فیزیک(۲) مباحث الکتریسیته را تحت بررسی قرار می‌دهد. این دو مقوله با وجود اینکه از یک موضوع یعنی فیزیک سرچشــــمه می ‌گیرند، اما سنخیت چندانی با یکدیگر ندارند. عدم انطباق محتوای درسی با نیازهای دانشجویان این رشــــــــــــــــــــــته باعث می‌شود تا دانش ‌آموختگان پس از فارغ ‌التحصیلی برای جذب در بازار کار به کسب مهارت‌های جدید نیاز پیدا کنند.

حال برای اینکه مفهوم نرم‌ افزار و فناوری اطلاعات شفاف ‌تر شود، به بررسی تفاوت‌های این دو با یکدیگر می‌پردازیم.

تفاوت‌ رشته نرم‌افزار با فناوری اطلاعات

به ‌طور کلی ارتباط میان فناوری اطلاعات و نرم ‌افزار مانند رابطه پزشک متخـــــــصص و دکتر داروساز است، به این مفهوم که پزشک صرفا به تجویز دارو و داروساز به ساخت دارو می‌ پردازد.

کوپایی، استاد دانشگاه علمی–کاربردی در مورد تفاوت‌ های میان نرم ‌افزار و فناوری اطلاعات می‌گوید: مـــــــــــهندسی نرم‌ افزار به‌صورت ریشه ‌ای و بنیادین ضمن استفاده از پایه ریاضی و با عمق قابل توجه موضوعات را مورد توجه قرار می‌دهد، در حالی که مهندسی فناوری اطلاعات بیشتر جنبه ‌های تکنولوژیک و کاربردی نرم ‌افزار را بررسی می‌کند.

وی می‌افزاید: مهندس نرم‌افزار به ارایه راه‌ حل برای حل مسایل پیچیده سازمانی می‌پردازد، در حالی که مــــهندس فناوری اطلاعات پیاده ‌سازی راه‌ حل‌ها با استفاده از تکنیک را بر عهده می‌گیرد.

توانمندی ها و ویژگی های لازم برای موفقیت در رشته مهندسی فناوری اطلاعات

با توجه به ماهیت میان رشته ای مهندسی فناوری اطلاعات ، دانشجوی این رشته لازم است که به دو مبــــــــحث علوم مدیریت و کامپیوترعلاقه مند باشد . هم چنین باید در ریاضــــــی توانمند بوده و قدرت تجزیه و تحلیل خوبی داشته باشد . زیرا به گفته « الکساندروف ». ریاضیدان و فیلسوف معاصر شوروی ، علم ریاضی کاربرد فراوانی درسایر دانش ها ، صنعت و درهمه زمینه های مربوط به زندگی بشری دارد این رشته درحال حاضر از بین داوطلبان گروه آزمایشی ریاضی دانشجــو می پذیرد اما دکتر جلالی معتقد است که رشته فناوری اطلاعات باید از بین داوطلبان هر ۵ گروه آزمایشی دانشجو بپذیرد و آزمون این رشته باید به صورت نیمه متمرکز برگزار گردد تا علاقه مندترین و مستعد ترین داوطلبان وارد این رشته گردند . داوطلبانی که بیش از ورد به دانشگاه با کامپیوتر آشنایی داشته ودراین زمینه توانمند باشند.

توجه به نیازهای بازار کار

یکی از مهم‌ ترین عوامل جذب نیرو در بازار کار توجه به نیازهای جامعه هنگام تربیت دانش ‌آموختگان است. دکتر جلـــالی، در مورد نیاز فعلی بازار کار ایران در زمینه فناوری اطلاعات چنین اظهار می‌کند: در حال حاضر بازار کار ایران، بیش از هر چیز به تکنسین فناوری اطلاعات نیاز دارد که این امر مستلزم تحصیل در پایه کاردانی است، زیرا امروزه بسیاری از مراکز نظیر مــــدارس، بانک‌ها و غیره به سیستم کامپیوتر مجهز هستند و به افرادی نیازمندند که قادر به نگهداری و پشتیبانی از آن‌ها باشد و این اقدام نه به مهندس احتیاج دارد و نه فرد دیپلمه توانایی انجام این کار را دارد.

لذا با توجه به رشد فناوری اطلاعات در کشور، زمانی به مهندس فناوری اطلاعات احتیاج خواهیم داشت که برنامه‌های وسیع و مدیـــریتی در این حوزه داشته باشیم و فناوری اطلاعات تا لایه‌های عمیق جامعه نیز پیش رفته باشد.

در حال حاضر وزارت بازرگانی در پی آن است که سیستم تجارت ایران را مثل کشورهای پیشرفته، الکترونیکی کند. این پروژه بسیار پیچیده است و نیاز به تعداد قابل توجهی متخصص فناوری اطلاعات دارد. تا جایی که اگر تمامی دانشجویان ما وارد بازار کار شوند. باز هم پاسخگویی نیاز این پروژه و پروژه های مشابه نخواهند بود. حتی در کارهایی ساده تر مثل مکانیزه شدن ســــیستم یک اداره، نیاز به متخصص این رشته است. به عبارت دیگر در حال حاضر، همه چیز به سمت IT پیش می رود و به همیــــــن دلیل فارغ التحصیلان این رشته اگر توانمند باشند، بیکار نخواهد ماند.

توصیه به علاقه ‌مندان رشته IT

در پایان بد نیست توصیه‌ ای نیز به افرادی داشته باشیم که مایلند در این رشته به تحصیل بپردازند. کارشناسان معتقدند با توجه به وضعیت کنونی رشته فناوری اطلاعات در کشور، بهتر است افرادی به تحصیل در این علم بپردازند که می‌خواهند بلافاصله پس از اتمــــــــــام تحصیلات وارد بازار کار شوند، یعنی به عبارت دیگر تصمیم به ادامه تحصیل در سطوح بالاتر را ندارند.

لذا چنانچه فردی می‌خواهد به تحصیل در سطوح ارشد و دکترا در زمینه فناوری اطلاعات بپردازد، بهتر است ابتدا با مهـــــــــــندسی کامپیوتر (نرم ‌افزار) به تقویت پایه علمی خود اقدام کند و سپس در مقاطع بعدی به رشته فناوری اطلاعات بپــردازد، زیرا فراگیری رشته فناوری اطلاعات با پایه نرم ‌افزار می‌تواند زمینه‌ های یادگیری بهتر این رشته را ایجاد کند.